Denemarken
DoorverwijspaginaDenemarken, officieel het Koninkrijk Denemarken, is een Scandinavisch land in Noord-Europa met ongeveer 5,4 miljoen inwoners. De hoofdstad is Kopenhagen.
Geschiedenis
Denemarken werd verenigd in de 10e eeuw door de Viking koning Harald Blauwtand ( 985), die de mensen tot het christendom bekeerde. Denemarken bestuurde kort Engeland in de 11e eeuw en werd verenigd met Zweden en Noorwegen in 1397. De unie met Zweden duurde tot 1523 en de unie met Noorwegen tot 1814. Het pittoreske Ribe werd reeds gesticht in 810 en is daarmee het oudste dorpje van Denemarken.
Tot 1944 behoorde ook IJsland tot Denemarken. Sinds 17 juni 1944 is IJsland onafhankelijk.
Denemarken maakt sinds 1973 deel uit van de Europese Unie.
Denemarken en Engeland
De Denen speelden ook een aanzienlijke rol in de geschiedenis van Engeland. De Jutten trokken samen met de Angelen en Saksen vanaf de 5e eeuw dat land binnen. De Jutten (uit het huidige Jutland) vestigden zich in het zuiden, voornamelijk in Kent. Een periode uit de Angelsaksische tijd staat ook bekend als de Danelaw, waarin Deense koningen de overhand hadden.
William Shakespeare wijdde een van zijn bekendste stukken aan Hamlet, Prince of Denmark.
Demografie
Ook Groenland behoort tot het Deense koninkrijk, evenals de Faeröer. Daarmee komt het inwoneraantal boven de 5,5 miljoen. Naast de Scandinavische meerderheid in Denemarken, zijn er Groenlandse, Faeröerse en Duitse minderheden.
Bestuurlijke indeling
Bestuurlijk was Denemarken tot 2007 verdeeld in 13 provincies en één autonome stad, Kopenhagen. Er waren 270 gemeenten. Lokale en regionale overheden hadden een grote mate van autonomie, die reeds was gegarandeerd in de grondwet van 1849. Door de Denen wordt de lokale autonomie als een van de meest verregaande in de wereld beschouwd.
Sinds 1 januari 2007 bestaat Denemarken uit 5 regio's (regioner) en 98 gemeenten.
Taal
De taal in Denemarken is Deens (al zijn de dialecten vrij afwijkend van elkaar). Duits wordt door een minderheid in Zuid-Jutland (Noord-Sleeswijk) gesproken. De belangrijksten immigrantentalen zijn het Turks, Oerdoe, Arabisch, Servocroatisch, Faroers, Zweeds en Noors.
Godsdienst
83 % van de Denen behooren tot Folkekirken, de gevestigde Evangelisch-Lutherse kerk. Er zijn kleine minderheden van andere protestanten en rooms-Katholieken (zie Katholieke Kerk in Denemarken). 4 % zijn Moslims.
Geografie:
- lengte landgrenzen: 67 km (met Duitsland)
- kustlijn: 7314 km
- grootste rivieren: Gudenåen, 158 km
- hoogste punt: Møllehøj bij Skanderborg 170,86 meter
- munteenheid: Deense kroon (meervoud: Deense kronen) (DKK) = 100 øre
- nationale feestdag: 5 juni (Dag van de Grondwet)
- volkslied: Der er et yndigt land (Er is een lieflijk land)
Het grootste deel van Denemarken wordt gevormd door het schiereiland Jutland (Jylland). De hoofdstad ligt op het grootste van de Deense eilanden, Seeland (Sjælland), dat door een smalle zeestraat, de Sont via de Sontbrug, gescheiden is van Zweden. Ook de eilanden Funen (Fyn) (nu verbonden met Jutland), het in de Oostzee gelegen Bornholm, Lolland, Falster en Langeland behoren tot Denemarken.
De enige landgrens van Denemarken is de grens met Duitsland in het zuiden. Ten westen ligt de Noordzee, ten noorden het Skagerrak en ten oosten liggen het Kattegat en de Oostzee. Het verst verwijderd van de kust is men in het midden van Jutland, op maar liefst 52 km afstand.
Land en mensen
Denemarken is het zuidelijkste Scandinavische land. Denemarken omvat het grootste deel van het schiereiland Jutland en ongeveer 405 eilanden, waarvan Seeland, Funen, Lolland, Falster, Langeland, Als, Møn, Bornholm en Amager de belangrijkste zijn. Als deel van de Europese vlakte bestaat het land bijna volledig uit laagland. Meer dan 65% is gecultiveerd.
De hoofdstad van Denemarken is Kopenhagen (Deens: København).
Kopenhagen 502.204 inwoners (De agglomeratie Kopenhagen heeft 1.086.762 inwoners)
Aarhus 222.559 inwoners
Odense 145.374 inwoners
Aalborg 121.100 inwoners
Esbjerg 72.613 inwoners
Randers 55.897 inwoners
Kolding 54.526 inwoners
Vejle 49.782 inwoners
Horsens 49.457 inwoners
Roskilde 43.753 inwoners
Bezienswaardigheden
- Amalienborg, het koninklijk paleis te Kopenhagen, gebouwd vanaf 1750
- Legoland in Billund, het oudste park van Lego, geopend in 1968
- Christiania, anarchistische enclave nabij de haven van Kopenhagen sinds 1970, met circa 1000 inwoners en 750000 bezoekers per jaar
Op de Werelderfgoedlijst van UNESCO staan:
- Grafheuvels, runenstenen en kerk van Jelling sinds 1994
- Kathedraal van Roskilde sinds 1995
- Kasteel Kronborg sinds 2000
- IJsfjord van Ilulissat op Groenland, natuurmonument sinds 2004
Lijst van musea in Denemarken
Humlebæk: Louisiana Museum for Moderne Kunst
Kolding: Trapholt Museum for Moderne Kunst
Kopenhagen:
Deens Nationaal Museum
Ny Carlsberg Glyptotek
Arken (Denemarken) Museum voor moderne kunst (20 km buiten Kopenhagen)
Deens Rijksmuseum voor Kunst
Ny Carlsberg Glyptotek
Erotisch museum
Guinness Book of Records Museum
Slagelse: Trelleborg (museum)
Economie
Eens was Denemarken hoofdzakelijk een landbouwland, maar na 1945 breidde het land zijn industriële sector drastisch uit zodat 50 jaar later de industrie meer dan 25% en de landbouw minder dan 5% aan het bruto binnenlands product bijdroeg. Andere traditionele industrieën van Denemarken zijn de visserij en scheepsbouw, maar deze zijn ook afgenomen. Toch heeft Denemarken zijn landelijk karakter grotendeels behouden. Financiële en andere diensten, de handel en de vervoerssector zijn ook belangrijk voor de economie van het land.
De belangrijkste landbouwproducten van het land zijn vee (varkens, rundvee en gevogelte), wortelgewassen (bieten, koolraap en aardappels) en graangewassen (gerst, haver en tarwe). Er is een grote visindustrie en Denemarken bezit een commerciële vloot van aanzienlijke grootte. De belangrijkste vervaardigde producten omvatten voedingsmiddelen (vooral vlees en zuivelgoederen), chemische producten, machines, metaalproducten (die bijna volledig van ingevoerde grondstoffen worden gemaakt, aangezien Denemarken praktisch geen delfstoffen heeft), elektronische en vervoersapparatuur, bier, textiel en houten producten. Het toerisme is ook een belangrijke industrie.
De belangrijkste uitvoerproducten van Denemarken zijn landbouwproducten en industriële machines, teak en eiken meubilair, vlees, vis en metalen; de belangrijkste invoerproducten zijn machines, metalen, motorvoertuigen en brandstoffen. Belangrijke handelspartners van het land zijn Duitsland, Zweden, het Verenigd Koninkrijk en andere landen in de Europese Unie evenals de Verenigde Staten. Denemarken leed in de jaren tachtig van de 20e eeuw aan ernstige economische problemen, en in de jaren '90 had het een hoog werkloosheidscijfer, grote uitgaven in de openbare sector en een grote buitenlandse schuld. Nochtans leidde een strak fiscaal en monetair beleid tot economisch herstel.
Onderwijs
Denemarken heeft een uitstekend systeem van openbaar onderwijs, dat grotendeels in de 19e eeuw werd ontwikkeld. Er zijn universiteiten in Aarhus, Kopenhagen, Odense, Aalborg en Roskilde.
Politiek
Denemarken is een constitutionele monarchie. Deze wordt volgens de grondwet van 1953 geregeerd.
De wetgevende macht wordt bekleed door de monarch (die ook staatshoofd is) samen met het parlement, het Folketing, dat uit één kamer met 179 direct-gekozen leden bestaat. Het parlement wordt samengesteld door een combinatie van een districtenstelsel en evenredige vertegenwoordiging. Sinds 1909 heeft geen enkele partij de absolute meerderheid gehad. Vanaf 1945 is de Sociale Democratische Partij de belangrijke politieke partij geweest.
De uitvoerende macht wordt uitgeoefend door de monarch en door zijn of haar ministers, die door de eerste minister worden geleid. Deze laatste is tevens het regeringshoofd. Het kabinet van ministers is verantwoording schuldig aan de Kamer en moet de steun van de meerderheid van dat orgaan hebben. Parlementsleden die tot minister worden benoemd, blijven lid van het parlement.
Denemarken is een constitutionele monarchie; het staatshoofd is koningin Margaretha II sinds 1972.
- regeringsleider: premier Anders Fogh Rasmussen (sinds 27 november 2001)
- onafhankelijkheid: Voor de 8e eeuw
- parlement: Folketing. Eén kamer, 179 leden, termijn van vier jaar.
Verkeer en vervoer
In Kopenhagen is de luchthaven en de metro.
Klimaat
Denemarken heeft een gematigd zeeklimaat,. In februari, schommelt de gemiddelde temperatuur rond de 0°C. Gemiddeld valt er 600 mm neerslag per jaar.
De droogste periode valt tussen eind april en begin juni. Als de wind 's winters uit het oosten waait, kan het zeer koud worden, tot -31°C. 's Zomers kan de temperatuur door diezelfde oostenwind oplopen tot meer dan 35°C.
De wind uit de Noord-Atlantische Oceaan (een warme oceaanstroom) verzekert gewoonlijk een vrij mild klimaat, maar soms raakt de Oostzee met ijs bedekt waardoor warmere wateren worden afgesneden en de winter streng is.
Beroemde Denen: Nicolai Kielstrup, Hans Christian Andersen, Karen Blixen, Niels Bohr, Tycho Brahe, Frederik VII en Gravin Danner, Niels Gade, Arne Jacobsen, Mette Jacobsen, Søren Kierkegaard, Margaretha II, Carl Nielsen, Jacob A. Riis, Lars von Trier, Lars Ulrich, Bjarne Riis, Gerda Wegener
Copyright, This article is licensed under the GNU Free Documentation License. It uses material from the Wikipedia article http://nl.wikipedia.org/wiki/Denemarken_van_A_tot_Z
