historie
his·to·rie (de; v; meervoud: histories, historiën)1 geschiedenis
2 verhaal, geschiedverhaal
3 zaak, aangelegenheid
Al dan niet via Oudfrans istorie [begin 12e eeuw; Rey] ontleend aan Latijn historia ‘geschiedschrijving, verhaal’, zelf ontleend aan Grieks historíā ‘onderzoek, wetenschap; de daardoor verworven kennis, verslag, verhaal’, afgeleid van historeĩn ‘bestuderen, te weten komen’, afgeleid van hístōr ‘wijze man, rechter’. Hístōr moet zijn ontwikkeld uit ouder *ís-tōr, de klankwettige reflex van pie. *wid-tōr, waarin het eerste lid de nultrap is van de wortel pie. *weid- ‘zien’, waaruit ook Nederlands → weten.
In de Middeleeuwen werd vaak weinig onderscheid gemaakt tussen een waargebeurde vertelling van geschiedkundige feiten en een romantisch verhaal, en voor beide wordt dan ook wel de term historie gehanteerd. In elk geval ging het altijd om een geschreven verhaal, waarmee het zich duidelijk onderscheidde van → geschiedenis (oorspr. ‘dat wat geschiedt’), zoals in het Vroegnieuwnederlands nog blijkt uit history van de geschiedenisse ‘de beschrijving van het gebeurde (= de geschiedschrijving)’ [1573; WNT]. Pas in het Nieuwnederlands vervaagde het onderscheid: zowel geschiedenis als historie kunnen slaan op ‘hetgeen gebeurd is’ en op ‘de beschrijving van wat gebeurd is’. Onder invloed van de wetenschappelijke bestudering van het verleden, dat niet meer werd gezien als een opeenvolging van afzonderlijke gebeurtenissen maar als één samenhangend geheel, worden de meervoudsvormen geschiedenissen en historiën nu nauwelijks meer gebruikt.
| Wereldgeschiedenis | Nederland |
| 600000 v.C.: Ontstaan van de menselijke taal 8000 v.C.: Eerste muzikale uitingen van de mens (ratels, rammelaars, bromhout, eentonige fluiten uit beenderen) 6000 v.C.: Zang en slaginstrumenten. 3200 v.C.: Uitvinding van het wiel | Hunebedden ca. 3000 voor Christus Vroege landbouwers |
| Plato (ca 427 - 347 v.Chr.) Aristoteles (ca 384 - 322 v.Chr.) Alexander de Grote (356 - 323 v.Chr.) : 68: Nero pleegt zelfmoord 117-137: Keizer Hadrianus breidt het Rijk verder uit. Op de grens van de Romeinse wereld 250-275: Franken vallen regelmatig het Romeinse rijk m.n. Gallië binnen. 313: Christendom staatsgodsdienst in het Romeinse Rijk. 330: Het ontstaan van Constantinopel 364: Het Romeinse rijk wordt gesplitst Oost- en WestRomeinse rijk | De Romeinse Limes 47-ca. 400 |
| 472: De laatste West Romeinse keizer Romulus Augustulus wordt afgezet. De vroege Middeleeuwen beginnen Frankische Rijk onder Clovis. Na zijn dood wordt het Rijk verdeeld. De Noordgrens tussen Franken en Friezen zal door de Schelde worden gevormd. | Willibrord 658-739 Verbreiding van het christendom |
| (570-630) Mohammed vanaf 650: Islamitische expansie | |
25-12-800: Karel de Grote wordt keizer. | |
| 843: Verdrag van Verdun. Met de verdeling van Europa komt er een eind aan de poging het Westromeinse rijk te herstellen. Keizer Otto III probeert tevergeefs het Westromeinse rijk te herstellen. Oostenrijk onstaat. 1054: Schisma Orthodoxe en Rooms-Katholieke Kerk. 1066: Verovering Engeland door Willem de Veroveraar. 1095-1254: Kruistochten. 1095 Paus Urbanus II roept op tot de eerste kruistocht tegen Islam. 23-9-1122: Concordaat van Worms. Keizer en Paus worden het eens over de benoemingen in de kerk (investituur). | Hebban olla vogala ca. 1100 Het Nederlands op schrift |
| 1244: Verovering van Jeruzalem door de Moslims. 1250-1290: Mongoolse invallen in het nabije Oosten. 1254-1323: Marco Polo onderneemt reizen naar Azië. 1337: Zeeslag bij Sluis is begin van 100-jarige oorlog (1337-1453) Frankrijk-Engeland. 1265-1321: Dante | Karel V 1254-1296 Een Hollandse graaf en ontevreden edelen |
| 1304-1374: Petrarca 1400-1500: Bourgondisch Hof. 1400-1500: De Medici. 1400-1600: Humanisme. 1440: Uitvinding olieverf. | De Hanze 1356-ca. 1450 Handelssteden in de Lage Landen |
| mei 1453: Val van Constantinopel. Einde Oost-Romeinse beschaving. | |
| 1443-1503 Paus Julius II 1492: Columbus ontdekt Amerika. | |
| 31-10-1517: Luther protesteert met 95 stellingen tegen aflaathandel. | Erasmus 1469-1536, Een internationaal humanist |
| 21-9-1558: Karel V overlijdt te Spanje. | Karel V 1500-1558, De Nederlanden als bestuurlijke eenheid |
| Willem van Oranje 1533-1584 1550-1650: Godsdienstoorlogen Contrareformatie. 1566: Beeldenstorm. | |
| 1564-1616: William Shakespeare. | 1568-1648: De 80-jarige oorlog. 1579: De Republiek der Nederlanden 1588-1795 |
| 1598-1685: Edict van Nantes. 1638-1715 Lodewijk XIV. 1662 Bouw paleis Versailles. | VOC De Verenigde Oostindische Compagnie 1602-1799 De Beemster 1612 Amsterdam 1613-1662 De Statenbijbel 1637 Hugo de Groot 1583-1645 Rembrandt 1606-1669 Michiel de Ruyter 1607-1676 1648 De Republiek der Nederlanden. Atlas Major van Blaeu 1662 Spinoza 1632-1677 1672 Rampjaar. |
Mensenhandel en gedwongen arbeid in de Nieuwe Wereld | |
| 1748 Pompeji. 1756-1763: Zevenjarige oorlog in Europa. 1769: Uitvinding stoommachine door Watt. 1776: Amerika onafhankelijk. | Eise Eisinga 1744-1828 De Verlichting in Nederland |
| 1789: Franse revolutie. 1769-1821: Napoleon I | Bataafse-Republiek |
| 1788-1860: Schopenhauer. 1800-1950: industriele revolutie. 19-10-1813: Napoleon verslagen bij Leipzig. Een voorlopig eind aan de Franse overheersing. 18-6-1815: Napoleon definitief verslagen bij Waterloo. 1814-1815: Congres van Wenen. | Koning Willem I 1772-1843 Het koninkrijk van Nederland en België |
1830: Eerste spoorwegen. 1837: Uitvinding telegrafie. | |
| 1818-1883: Karl Marx. | De Grondwet 1848 Max Havelaar |
| 1851: Bouw Chrystal Palace. 1809-1882: Charles Robert Darwin. | |
| 1861-1865: De Amerikaanse Burgeroorlog. | Verzet tegen kinderarbeid |
| 1870-1871: Frans-Duitse oorlog | |
| Vincent van Gogh 1853-1890 vanaf 1870: Film 1872: Uitvinding telefoon 1885: Eerste auto's 1889: Wereldtentoonstelling Parijs 1899: Draadloze telegrafie 1903: Eerste vliegtuigen | |
| 1905: Russisch-Japanse oorlog. 1844-1900: Nietzsche. 1856-1939: Sigmund Freud | Aletta Jacobs 1854-1929 |
1911: Eerste televisietoestel. Opkomst Radio. 1879-1955: Einstein | |
| 1914-1918: Wereldoorlog I. 1917: Russische Revolutie. 1929: Beurskrach Wallstreet: De crisisjaren 1929-1940 1937-1939: Spaanse Burgeroorlog | |
| 1940-1945: Wereldoorlog II. Jodenvervolging 1945: Atoombommen eindigen de oorlog. | Anne Frank 1929-1945 |
| 1945-1989: Koude Oorlog. 1948: Israel. 1950-1953: Koreaanse oorlog. 1956: Castro grijpt macht op Cuba. 1957 Europese Economische Gemeenschap 1961: Berlijnse Muur. | Indonesië 1945-1949 Willem Drees 1886-1988 De watersnood 1953 |
| | |
| 1963: Kennedy vermoord. 1964-1975: Vietnamoorlog. Opkomst ruimtevaart. | |
| 1967: Zesdaagse Oorlog. 1969: Eerste mens op de maan. | |
| Dekolonisatie Suriname en de Nederlandse Antillen | |
| 1983: Protest tegen kruisraketten | |
| 1989: Val Berlijnse Muur. 1991: Val Sovjet-Unie. 1991: Golfoorlog. Opkomst Internet. Oorlog voormalige Joegoslavië 2001: Aanslag Twintowers. | |