Gerard van de Groenekan

Gerardus Adrianus (Gerard) van de Groenekan (Utrecht 1904 - Utrecht 1994) was timmerman en meubelmaker, met name voor Gerrit Th. Rietveld (1881-1964). Hij nam in 1924 diens meubelwerkplaats over en vervaardigde tot 1971 meubelen naar ontwerp van Rietveld.

Gerard kwam eind 1917 amper veertien jaar oud als krullenjongen en leerling timmerman in dienst bij de later internationaal bekende architect en ontwerper van meubelen Gerrit Th. Rietveld. Hij begon in de werkplaats dat jaar geopend aan de Adriaan van Ostadelaan in Utrecht. “Ik woonde vlakbij en ik was nogal huiverig voor een kantoorbaantje”, vertelde Gerard in een interview. Kort daarna kwam de eerste stoel tot stand, de zogenaamde Rood-Blauwe die sinds 1971 de Italiaanse firma Cassina als enige ter wereld nog commercieel mag fabriceren. Dit ontwerp zou min of meer het symbool worden van De Stijl (1917-1931).

Rietveld vervaardigde sobere en niet alledaagse stoelen die hij nauwelijks wist te verkopen, ook niet tegen afbraakprijs. Als krullenjongen had Van de Groenekan onder meer tot taak de stoelen bij de klanten af te leveren. In menig interview herinnerde hij zich dat hij door leeftijdgenootjes werd uitgescholden en met stenen bekogeld wanneer hij met een product van zijn baas over straat liep. 'Die dachten, daar loopt een gek.' Zelf wilde Gerard van de Groenekan zich ook nog wel eens verbazen over de ideeën van zijn werkgever. Zo werd hij ooit bij Rietveld thuis ontboden om het huisorgel te moderniseren: 'Een gepolitoerd notehouten orgel, waar ik alle overtolligheden van moest afzagen: het draaiwerk aan de bovenkant, het opgeplakte houtsnijwerk, de frutsels aan de zijkanten. Zwart, geel, rood en blauw moest ik het verven. Maar ik durfde het niet. Wij hadden toen thuis mahoniehouten stoeltjes. Ik zag me daar al de zaag inzetten.'

In die eerste, magere jaren op het atelier legden Rietveld en zijn knecht nochtans de basis voor een samenwerking die tot op het laatst hecht, succesvol en bijzonder is gebleven.

Van de Groenekan nam in 1924 de meubelmakerij over van Rietveld die zich uitsluitend toe ging leggen op zijn werk als architect. Sinds hij in 1924 Rietveld-meubels in eigen beheer ging produceren, heeft Van de Groenekan praktisch zijn hele leven in dienst gesteld van de ontwerper/architect en het grote oeuvre (215 meubelontwerpen, 232 ontwerpen voor gebouwen en 249 andere ontwerpen) dat Rietveld de wereld in 1964 naliet.

In 1955 kwam Van de Groenekan in De Bilt wonen in de kleine buitenplaats Sluishoef aan de Biltse Grift en de Utrechtseweg 135.

Nog lang maakte hij door hemzelf gesigneerde meubelen naar ontwerpen van Rietveld. Over zijn eigen ontwerpen ('Door Rietveld ben ik de kunst gaan zien') was Gerard van de Groenekan steevast bescheiden. 'Ik kan ontwerpen maken die - al zeg ik het zelf - beter zijn dan wat in de winkel staat', zei hij in 1985 in een interview in de Volkskrant. 'Maar omdat je bij de grote baas werkt, word je ontzettend kritisch, en dan verscheur je je tekening maar weer.' De voormalige timmermansleerling heeft evenwel nooit geklaagd over de invloed die Gerrit Rietveld op zijn leven en zijn loopbaan heeft uitgeoefend. Integendeel, Van de Groenekan was er trots op dat hij de, soms op lucifersdoosjes gekrabbelde, schetsen van het genie mocht uitvoeren. Rietveld was de componist, en Gerard van de Groenekan tingelde naar eigen zeggen alleen maar wat op de piano. 'Als ik nuttig ben geweest door zijn stoelen te maken, vind ik dat voldoende, dan heb ik niet voor niets geleefd. Dat is geen valse bescheidenheid, dat is echt waar.'

Cassina
De meubels kenden destijds nog niet de gave afwerking die de Cassina-fabriek nu te zien geeft. Het oppervlak van de zitting en de rugleuning was ruw en de schroeven waren nog niet verzonken en weggeplamuurd. Maar over het vakmanschap van zijn timmerman kon Rietveld zich bij de inspectie van een nieuw exemplaar zeer tevreden tonen: “Je kunt hem over het dak gooien en dan komt-ie toch heel op zijn pootjes terecht”, kreeg Van de Groenekan dan te horen.
Rietveld was een weinig dogmatisch man, vertelde Van de Groenekan in 1983 aan NRC Handelsblad, iemand die zich aanpaste aan de omstandigheden en materialen. Met de exacte afmetingen van de latjes in zijn stoelen nam hij het toen niet zo nauw, hoewel Van de Groenekan zelf zich vele jaren later nog de exacte breedte in millimeters van diezelfde latten herinnerde.
Nadat Cassina van de erven-Rietveld de rechten van de stoel had gekocht, kreeg Van de Groenekan bij een enkele opdracht nog wel eens ontheffing. Zo mocht hij bijvoorbeeld de Rood-Blauwe nog maken voor museum Boymans-van Beuningen in Rotterdam. Over de Cassina-fabricage was hij niet onverdeeld enthousiast: “Tja, hij wordt gespoten, hè. Terwijl een stoel natuurlijk met de hand moet worden geverfd. Hij ziet er bijna te mooi uit. Musea willen ook nooit iets van Cassina hebben, maar wel van mij.”

In een enkel geval liet hij zich ertoe overhalen in zijn schuur in De Bilt een originele 'Van de Groenekan-Rietveld' te maken, maar op voorstellen om bijvoorbeeld de kleuren ervan te veranderen, ging Van de Groenekan nooit in. Hij piekerde er niet eens over, maar toonde zich van de andere kant ook de beroerdste niet: 'Ik leverde ze wel af en toe in blank hout, dan moesten ze het zelf maar uitzoeken.'

Van de Groenekan woonde zelf ook te midden van een gevarieerd Rietveld-ameubelement. In de wereld van kunsthistorici en veilinghouders genoot hij grote bekendheid waar het ging om het vaststellen van datum en oorspronkelijkheid van Rietvelds meubelen. Hij adviseerde met plezier de samenstellers van het bij Academia in Delft verschenen boek Rietveld meubels om zelf te maken en restaureerde op verzoek tientallen stoelen die hij, decennia eerder, ook zelf in elkaar had gezet.

Van de Groenekan is negentig jaar geworden.

Websites en bronnen:
• onlinemuseumdebilt.nl/
• www.boijmans.nl/collectie/kunstenaars/7691/gerard-van-de-groenekan
• www.centraalmuseum.nl/nl/maker/gerard-a-van-de-groenekan
• Volkskrant en NRC