Samenstelling
De samenstelling [-en]v1 het samenstellen
2 manier waarop iets samengesteld is
3 woord dat door verbinding van twee of meer woorden is gevormd
Samenstelling kan verwijzen naar:
. samenstelling (taalkunde).
. samenstelling (scheikunde).
. samenstelling van relaties in de wiskundige verzamelingenleer
Samenstelling (taalkunde)
Samenstelling is een woordvormingsprocedé waarbij twee of meer woorden die zelfstandig kunnen voorkomen, tot één nieuw woord worden samengevoegd. Voorbeelden:
. oker + geel => okergeel
. hoofd + luis => hoofdluis
. voor + deur => voordeur
. samen + stellen => samenstellen
Het zelfstandig naamwoord, bijvoeglijk naamwoord, bijwoord, voorzetsel en voorzetselbijwoord, werkwoord etc. kunnen alle optreden als deel van een samenstelling.
Omdat een samenstelling één woord is, wordt zij in het Nederlands in principe aaneengeschreven. Hierop bestaat een aantal uitzonderingen.
Koppelteken
De delen van een samenstelling worden in een aantal gevallen verbonden met een koppelteken:
. Als er anders klinkerbotsing zou optreden
Klinkerbotsing ontstaat vaak als het linkerdeel op en klinker eindigt en het rechterdeel met een klinker begint. Ten onrechte zouden beide klinkers dan als één klank kunnen worden gelezen. Dit geldt tevens voor opeenvolgingen van drie of meer klinkers alsmede voor de combinatie i + j (j is zelf een halfklinker):
. na-apen
. auto-inzittende
. café-interieur
. pastei-eter
. kaki-jas
Als beide delen gelijkwaardig zijn
. een woon-zorgcomplex
. een hotel-restaurant
In meerdelige aardrijkskundige namen
. St.-Job-in-'t-Goor
. Baarle-Nassau
Vóór een hoofdletter
. buiten-Europees
Met cijfer, letter, symbool of initiaalwoord
. 79-jarige
. T-shirt
. $-teken
. AWACS-vliegtuig
Met een aantal bijzondere bepalingen
. niet-drinker
. aspirant-controleur
. leerling-verpleegkundige
. directeur-generaal
. commissie-Dijsselbloem
Als een woord naar zichzelf verwijst
. ik-roman.
Trema
De delen van een samenstelling worden verbonden met een trema:
Als het een voluitgeschreven telwoord betreft
. tweeëntwintig
. driehonderddrieënhalf
Tussen-n, tussen-en
Tussen de delen van samenstellingen wordt soms een -n- of de combinatie -en- gevoegd. De Leidraad tot de officiële spelling spreekt hier over "in sommige gevallen", en de regels zijn dan ook ingewikkeld.
Tussen-s
Tussen de delen van samenstellingen wordt soms een -s- gevoegd. Wanneer deze in de uitspraak te horen is, wordt hij uiteraard geschreven:
. volksontwikkeling.
Er zijn lastiger gevallen, zoals wanneer het rechterdeel zelf al met een -s begint. De officiële Woordenlijst geeft onder meer:
. spellingcommissie
. spelling(s)hervorming (twee correcte vormen)
. spellingsysteem.
De spelling van samenstellingen is veelvuldig voorwerp van discussie, zowel tussen taalkundigen onderling als bij taalgebruikers. De officiële regels (opgesteld door de Taalunie) veranderen weleens, met name die voor de tussen-n, en worden wel als inconsequent ervaren.
Engelse invloed
In het Engels kunnen de delen van een samenstelling worden losgeschreven als een zogeheten noun group (road accident), door middel van een streepje ("hyphen") worden verbonden (paper-shop) of aaneengeschreven (railroad). Onder invloed van het Engels lijkt de eerstgenoemde schrijfwijze lijkt ook in het geschreven Nederlands veld te winnen, maar is in strijd met de Nederlandse spellingsregels en wordt dan ook spottend de "losschrijfziekte" of "Engelse ziekte" genoemd.
Websites:
. nl.wikipedia.org/wiki/Samenstelling_(taalkunde)
